از چه سوسك‌هایی حرف می‌زنیم؟
سوسك‌های حمام كه با نام علمی سوسری‌ها شناخته می‌شوند حالا در تهران و دیگر شهرهای بزرگ ایران آن‌قدر زیاد شده‌اند كه یكی از معضلات همیشگی و جدی خانواده‌ها محسوب می‌شوند. این سوسری‌های سیاه‌رنگ بزرگ از كجا آمده‌اند؟ سوسك‌ها ٤٠٠‌هزارگونه در جهان دارند اما سوسری‌ها ٤‌هزار گونه. از این ٤هزارگونه هم فقط ٥٠،٤٠ گونه در جهان با مردم همزیست شده و در فاضلاب‌ها و خانه‌ها زندگی می‌كنند. اما گونه‌ای كه در تهران دیده می‌شود سوسری‌های آمریكایی هستند كه جثه بزرگی دارند. این‌گونه اصالتش آفریقایی است و چندصد ‌سال پیش از این قاره به آمریكا رفت و از آن‌جا به جاهای دیگر دنیا منتقل شد و وقتی به ایران آمد سوسری‌های ژاپنی و آسیایی را از دور رقابت خارج كرد و اكنون هم به دلیل تغذیه‌شان از فاضلاب یك آفت محسوب می‌شوند.
مهدی ضرابی، دكتری تخصصی اكولوژی حشرات از دانشگاه تربیت مدرس و بورد تخصص حشره‌شناسی از آمریكا دارد. او درباره قدمت این حشرات به جام‌جم می‌گوید: «‌حشرات در مجموعه خلقت از باستانی‌ترین جانوران باقیمانده روی كره زمین هستند. عمر انسان روی كره زمین در حالی به سه میلیون سال می‌رسد كه حشرات از 300 میلیون سال قبل روی كره زمین زیسته‌اند.» سوسری‌ها هم در تمام این سال‌ها و در گذر از بلایای طبیعی و غیرطبیعی كه توانسته موجودات زیادی را منقرض كند زنده مانده‌ و یاد گرفته‌اند چگونه تكامل یابند و مقاوم شوند.
 آیا سوسك‌ها زیاد شده‌اند؟
چند سالی است كه موضوع افزایش جمعیت این سوسك‌ها به نوعی به دغدغه شهروندان و البته كارشناسان این حوزه تبدیل شده است. اما آیا واقعا سوسك‌ها زیاد شده‌اند؟ آن‌طور كه مهدی ضرابی می‌گوید موضوع دینامیسم جمعیتی حشراتی همچون سوسك حمام یا پشه كه ناقل بیماری هستند بحث مهمی در حشره‌شناسی شهری است. برای برآورد افزایش دقیق نیاز به كار مطالعاتی وجود دارد، اما آنچه به آن می‌توان اشاره كرد این‌كه با توجه به انباشت زباله در شهری مثل تهران باید در انتظار افزایش چشمگیر این حشرات باشیم.
مورد اشاره او در این است كه ممكن است آلودگی هوا یا مهاجرت تغذیه‌كنند‌گان این حشره از تهران نقشی در افزایش تعداد سوسك‌ها داشته باشد، اما بدون شك نمی‌توان از تاثیر پسماندها در ازدیاد سوسك‌ها چشم‌پوشی كرد. او می‌گوید: «این موجودات به واسطه نشو و نمای سریع و تكرار نسل‌های كوتاهشان به‌شدت مستعد مقاومت هستند. به همین دلیل افزایش آلاینده‌ها كه می‌تواند مخاطرات بسیاری برای انسان داشته باشد برای حشرات نقطه مطلوبی است كه آنها را به جمعیتی مقاوم تبدیل كند.» جالب این‌كه دلیل دیگری بر ازدیاد آنها دقیقا آن چیزی است كه گمان می‌كردیم می‌تواند آنها را از بین ببرد. مهدی ضرابی در این رابطه می‌گوید: «بیش از تاثیر آلودگی هوا و آلاینده‌ها در جمعیت این‌گونه جانوری این شركت‌های سمپاشی هستند كه در مقاوم شدن این حشرات نقش دارند. ضمن این‌كه این شركت‌ها از سموم بسیار خطرناك و گاه از رده خارج در دفع این حشرات استفاده می‌کنند.»
 چطور حشرات در برابر سم مقاوم می‌شوند
از مهدی ضرابی درباره چگونگی استقامت سوسك‌ها در برابر سموم شیمیایی می‌پرسم. این كه چطور سموم شیمیایی نه تنها این حشرات را از بین نمی‌برند، بلكه آنها را مقاوم‌تر می‌كند. او به جام‌جم می‌گوید: «هر جمعیتی دارای یك پراكنشی از نظر تنوع ژنوم است. مثال ملموس این نكته هم تنوع ژنتیكی انسان‌هاست، از افرادكوتاه قامت و لاغر بگیرید تا اشخاص درشت هیكل و چاق. به همین دلیل جمعیت ساكن یك منطقه را تشبیه به استخری می‌كنند كه به آن استخر ژنتیكی می‌گویند. حالا فرض كنید یك اتاقی داشته باشیم و این افرادرا پشت در اتاق بگذاریم، ورودی در اتاق را با یك میله مسدود كنیم و از افراد بخواهیم وارد اتاق بشوند. در این صورت فقط افرادی خواهند توانست به آن اتاق وارد شوند كه قد كوتاه‌تری دارند و می‌توانند از مانع میله در ورودی بگذرند. حالا اگر همان افراد در این اتاق زاد و ولد كنند فقط از دسته ژنتیكی افراد كوتاه قامتی خواهند بود كه به راحتی از زیر میله ورودی عبور می‌كنند. اگر حشرات را این افراد و آن میله ورودی را به عنوان فیلتر همان سموم شیمیایی فرض كنیم، متوجه مقاوم‌پذیری حشرات در برابر سموم خواهیم شد.»
به همین دلیل اگر حشره‌ای بر اثر یك سمپاشی بی‌رویه و استفاده از سم اشتباه و روش غلط سمپاشی مورد اصابت ماده شیمیایی قرار بگیرد و از بین نرود به این معنی است كه یك تغییری در جمعیت آن صورت گرفته و سوسك‌هایی باقی مانده‌اند كه به آن سم واكنش نشان نمی‌دهند و این پروسه عجیب در ایران به وفور دیده می‌شود. در حقیقت ما نه تنها با ازدیاد جمعیت این حشرات     مبارزه نمی‌كنیم، بلكه به پرورش گونه مقاوم‌تری از سوسك‌ها كمك می‌كنیم.  این ماجرا محدود به همین نكته افزایش جمعیت مقاوم سوسك‌ها نمی‌ماند، زیرا در دفعات بعدی كاربرد اصلی‌شان یعنی كشتن سوسك‌ها را از دست می‌دهند، اما این بار به چرخه زندگی انسان‌ها وارد می‌شوند. به این مفهوم كه نه‌تنها سوسك‌ها را نمی‌كشند، چرا كه آنها در برابر آن سم مقاوم شده‌اند، بلكه باعث مسمومیت یا بیماری‌های دیگری در انسان‌ها می‌شوند.
 راه مبارزه با سوسك‌ها چیست؟
بسیاری از كارشناسان معتقدند نمی‌توان جمعیت سوسری‌ها را ریشه‌كن كرد برای همین است كه گزینه پیش رو تنها كنترل و بستن مبادی ورودی آنها به محل زندگی است. در این میان معمولا روش‌های اكولوژیك روش‌هایی است كه باید به آن توجه كرد. خیلی ساده است، ‌وقتی درپوش‌های توالت‌ها ابداع شد و استفاده از آن رواج پیدا كرد به شكل محسوس و قابل توجهی تردد سوسك‌های حمام كاهش یافت. به این مفهوم كه یك دریچه معمولی فیزیكی راه تردد بسیاری از این حشرات را مسدود كرد. اما سوسك‌های آلمانی (سوسری‌های آلمانی) كه ریزتر هستند داستان دیگری دارند. استفاده بی‌رویه از نئوپان و ام‌دی‌اف در طراحی آشپزخانه‌ها محل مناسبی برای رشد این سوسك‌ها شكل می‌دهد، یا جاگذاری آبگرمكن در محیط آشپزخانه به شدت محل مناسبی برای رشد این حشرات را تشكیل می‌دهد. همین جمع شدن آبگرمكن در محیط‌های خانگی و انتقال آن به بالكن منازل از حجم قابل توجهی از این حشرات كم كرد. مهدی ضرابی می‌گوید: «نكته مهم این است كه ما و حشرات همسفره‌ایم. یك مثال ساده برای فهم این موضوع كمك بسیاری می‌كند. اگر شما یك قاشق خالی را در دهانتان بگذارید و آن قاشق را در محیط خانه رها كنید،‌ همین قاشق كه تنها به آنزیم بزاق شما آلوده شده می‌تواند محل تغذیه شبانه‌روزی 20 سوسك سوسری آلمانی باشد. همین را كه ملاك بگیریم متوجه می‌شویم وقتی حجم بالایی از باقیمانده غذا را وارد چرخه فاضلاب می‌كنیم یعنی چه حجم بالایی از محل تغذیه این حشرات را فراهم كرده‌ایم.»
هشدار بعدی این حشره‌شناس در رابطه با وفق‌پذیری سوسك‌هاست. آن‌طور كه او می‌گوید این حشرات از یك حشره شهری حالا تبدیل به یك حشره ملی شده‌اند.
 به این مفهوم كه دیگر زیستشان تابع جغرافیای ویژه‌ای نیست. یعنی شما برای دفع این آفات نمی‌توانید فقط منزل خودتان را سمپاشی كنید یا از راه‌های اكولوژیك برای مهار آن استفاده كنید، در حالی كه همسایه شما چنین كاری نمی‌كند. دیگر این مبارزه یك فعالیت جمعی است و محدود به یك خانه و آپارتمان یا برج نمی‌شود.