جامجم از كشف چند گونه جدید از عنكبوتهای منزوی در كشور در گفتوگو با علیرضا زمانی، عنكبوتشناس ایرانی گزارش میدهد
اسرار مرد عنکبوتی ایران
خانواده عنكبوتهای منزوی (Sicariidae) بهواسطه این كه زهرشان بر سلولهای بدن انسان تاثیرگذار است، در علم پزشكی مورد توجه قرار گرفتهاند. این عنكبوتها سه جنس دارند؛ به جنس اول كه تنها در آمریكای جنوبی یافت میشود، عنكبوتهای شنی آمریكایی (Sicarius) میگویند. به جنس دوم كه در آفریقا یافت میشود، عنكبوتهای شنی آفریقایی (Hexophthalma) گفته میشود و جنس سوم كه پراكنش جهانی دارد را با نام عنكبوتهای منزوی (Loxosceles) میشناسند. در ایران از این عنكبوتها با عنوان دومین گروه از عنكبوتهای بالقوه خطرناك برای انسان یاد شده است. در ادامه با جدیدترین گونههایی كه از این عنكبوتها در ایران شناسایی شده، آشنا میشوید و از اهمیت زهرهای آنها در پزشكی و نحوه تاثیرگذاریشان بر بدن انسان میگوییم.
نتایج تازهترین مطالعات
روی عنكبوتهای ایران
علیرضا زمانی، عنكبوتشناس و دانشجوی دكترای واحد تنوع زیستی دانشگاه توركو (University of Turku) كشور فنلاند درباره اهمیت این كشف به جامجم میگوید: «تا پیش از این تصور میشد عنكبوت منزوی مدیترانهای، بومی ایران نیست و با نقل و انتقالات بشری به منطقه ما وارد و موفق به تشكیل جمعیتهای ثابت شده است؛ مطالعات میدانی انجام شده در سالهای اخیر ثابت كرده است كه ایران در دامنه پراكنش طبیعی این گونه قرار دارد؛ به نظر میرسید كشف یك گونه جدید از این گروه در غارهای رشته كوه زاگرس گواه دیگری بر این موضوع باشد. اما مطالعات ژنتیكی انجام شده روی اینگونه جدید حاكی از این بود كه نزدیكترین خویشاوند عنكبوت منزوی پارسی، گونه Loxosceles mrazig از تانزانیاست؛ در حالیكه هیچ تاریخچه جغرافیای زیستیای بین ایران و تانزانیا وجود ندارد و این نتیجه عجیب احتمالا به خاطر كمبود داده از جمعیتهای فیمابین حاصل شده است؛ همچنین، سه منطقه نمونهبرداری اینگونه با فاصله 165 و 450 كیلومتر از هم قرار گرفتهاند و میانگین واگرایی بین سه جمعیت براساس دادههای ژنتیكی، 2/16 درصد اندازهگیری شد كه رقم بسیار بالایی برای تفاوت در افراد یك گونه محسوب میشود؛ این موضوع احتمالا بهخاطر وجود كوهستانهای وسیع در منطقه و جدایی جغرافیایی درازمدت این جمعیتها از هم حاصل شده است.
با اینكه هنوز مطالعهای روی زهر این عنكبوت انجام نشده است، احتمال داده میشود مثل سایر گونههای مطالعه شده از این گروه، دارای زهری خطرناك برای انسان باشد.»
زهر در عنكبوتهای منزوی
عنكبوتهای منزوی همانطور كه از نام آنها مشخص است، عنكبوتهایی مخفیزی هستند و در طبیعت معمولا زیر سنگها یافت میشوند، اما در صورت حضور در سكونتگاههای انسانی به فضاهای تاریك مانند زیر كمد لباس پناه میبرند.
قسمت جلویی بدن این عنكبوتها یعنی ناحیه سرسینه، طرحی شبیه به ویولن دارد كه به همین دلیل آنها را با نام عنكبوتهای ویولنی هم میشناسند. در حقیقت یكی از سادهترین راههای تشخیص این عنكبوتها همین علامت ویولنمانند در ناحیه سرسینهای است كه حتی با چشم غیرمسلح هم دیده میشود.
در دنیا حدود ۱۴۰ گونه و در ایران سه گونه از این عنكبوتها شناسایی شده است. علیرضا زمانی درباره سهگونه شناسایی شده از عنكبوتهای منزوی در ایران میگوید: «مورد اول عنكبوت منزوی مدیترانهای با نام علمی Loxosceles rufescens است كه در اكثر مناطق ایران و بالاخص مناطق شهری یافت میشود. درست است كه اینگونه برای انسان خطرناك است، اما معمولا حالت پرخاشگری ندارد و تنها زمانی گاز میگیرد كه به پوست بدن فشرده شود یا راه فراری برای آن نباشد، اما مورد دوم عنكبوت منزوی پارسی با نام علمی Loxosceles persica است كه بومی انحصاری ایران است و از غارهای متعددی در رشته كوه زاگرس جمعآوری شده است. مورد سوم هم یكگونه جدید است كه البته هنوز نامگذاری نشده و از شمال شرق كشور نمونه برداری شده است.»
چرا زهر در عنكبوتها مهم است؟
در دنیای جانوران زهرآگین، زهر مادهای فوقالعاده حیاتی است كه تولید آن برای حیوان بسیار انرژیبر است. زهر برای حیوانات زهرآگین از این منظر اهمیت دارد كه هم برای دفاع و هم برای شكار از آن استفاده میكنند. بنابراین حیوانات زهرآگین تمایلی ندارند كه در صورت مواجهه با موجودی بزرگتر از خود مانند انسان از زهرشان بیدلیل استفاده كنند. در این شرایط تلاش حیوانات زهرآگین بیشتر برای فرار است، در نتیجه نیازی نیست انسانها در مواجهه با عنكبوتهای زهرآگین آنها را نابود كنند. كافی است فقط از آنها فاصله بگیرند.
نباید فراموش كرد زهر حیوانات زهرآگین برای ما انسانها هم ماده شیمیایی بسیار باارزشی است، زیرا این تركیبات شیمیایی پیچیده پروتئینی از هر گونه به گونه دیگر متفاوت است و بهصورت بالقوه میتوانند در تولید دارو یا پادزهرها موثر باشند. حدود ده میلیون تركیب شیمیایی مختلف تاكنون در زهر عنكبوتها شناسایی شده و تا الان فقط 01/0 درصد آنها مطالعه شده است.
زهر در عنكبوتها معمولا تركیبی است؛ یعنی بهصورت صددرصد سیتوتوكسیك (Cytotoxic) یا صددرصد نوروتوكسیك (Neurotoxic) نیست. اما زهر عنكبوتهای منزوی را اغلب به عنوان یك نوع زهر سیتوتوكسیك میشناسند. این بدان معناست كه نسبت یا اثر غالب زهر سیتوتوكسیك یا سلولگرا در آنها بیشتر است. در حقیقت یكی از ویژگیهای منحصربهفرد در این نوع از عنكبوتها این است كه برخلاف زهر عموم عنكبوتها كه از نوع عصبگرا (نوروتوكسیك) است و اثر موضعی ندارد، زهر این عنكبوتها سلولگرا(سیتوتوكسیك) است و بهصورت موضعی بافت محل گزش را تحتتاثیر قرار میدهد. در این شرایط پلاكهای پوستی تشكیل شده و سلولها تخریب و نكروز یا سیاه میشوند. زهرهای سلولگرا یا سیتوتوكسیك معمولا پادزهر ندارند و برای آنها آنتیبیوتیكهای قوی تجویز میشود. ضمن اینكه این نوع زهر اغلب اثری هم بر روی بدن انسان برجا میگذارد.
-
گشتی در تنها مزرعهگردشگری ایران
-
از دست پریسیما عصبانیام!
-
رقابت یک میلیون دانشجو برای بیکاری
-
مثل سپاه قدس
-
تحقیر آمریکا در عملیات گاندوی 2
-
جذب افراد نخبه در مشاغل حساس
-
کمحاشیهها در صدر
-
مین گوجهای زیر پای کشاورزی
-
اسرار مرد عنکبوتی ایران
-
روستایی به نام مادران
-
شلیك به سینما به سبك میــرزا رضــا !
-
مجاهدتهای رسانهای در آوردگاههای جهانی
-
نیروی دریایی آمریکا در سواحل گوام کروز دریایی آزمایش کرد
-
المیادین: لاوروف فردا به بغداد میرود
-
ریاض: تلاش میکنیم سودان را از فهرست تحریمهای آمریکا خارج کنیم
-
انحصار خدمات رمز دوم پویا توسط یك شركت